آسیب شناسی برنامه های صدا و سیما در جذب مخاطب
رسانه ملی مخاطب شناسی یا مخاطب گریزی !

حجت الاسلام حسام الدین صالحی - استاد حوزه و  کارشناس مسائل مذهبی

hesamsalehi8@gmail.com                                                             
آنچه که امروز باید بیشتر مورد توجه رسانه ها قرار بگیرد؛ هجمه دشمن در قالب جنگ نرم به نظام های اسلامی است . همان طور که می دانیم نظام مقدس جمهوری اسلامی نیز به عنوان هدف جنگ نرم چند صباحی است مورد هجمه فرهنگی دشمنان قرار گرفته است .
یکی از  ادوات جنگ نرم  که خط مقدم آن را فرهنگ و ارزش های جوامع تشکیل می دهند، تبلیغات سوء علیه ارزش های دینی و فرهنگی مسلمانان است . ارزش هایی که بنیان اصلی تربیت و تعالی یک جامعه اسلامی را در برمی گیرد.
مقام معظم رهبری (مدظه العالی) در بیانات اخیرشان همگان را به موفقیت رسانه های غربی در تبلیغات توجه دادند. حال بر ما فرض است که با وجود رواج و گسترش شبکه های خارجی و بنگاه های فرهنگ ساز غربی ؛ بسنجیم در مقابل تهدیدی بزرگ شبهه افکنی در میان اقشار مختلف جامعه تا چه حد توانسته ایم در عرصه تولیدات رسانه ای مقابله و ایستادگی کنیم .
البته نا گفته نماند با وجود مشکلات و محدودیت های بسیاری که در راه برنامه سازی وجود دارد؛ زحمات کارشناسان و برنامه سازان صدا وسیما ارزشمند است. اما تا زمانی که اشکالات و کاستی ها به طور منطقی بیان نشود؛ حرکت به جلو صورت نمی گیرد.
غرض در این مجال بیان جزئیاتی است که به نظر  برنامه سازان رسیده؛  اما مغفول مانده و خلا آنها در برنامه سازی های مناسبتی حس می شود.
با وجود اینکه هرساله با نزدیک شدن ماه مبارک رمضان تب ساخت سریال های مناسبتی بالا می گیرد و دست اندرکاران سیما شروع به فعالیتی مضاعف می کنند؛ می توان گفت : ماه رمضان در جهت جذابیت بیشتر فضای رسانه ای جامعه ، فرصت مغتنم برای القاء ارزش های دینی است چرا که به بیان امیر المومنین علی (ع) (الفرصه سریعه الفوت و بطیئه العود ) و ممکن است چنین فرصتی تا سال بعد برای برنامه سازان و  مخاطبان بوجود نیاید در صورتی که مخاطبان با حیلت رسانه های غربی و شبکه های خارجی درگیر هستند .
در این یادداشت سعی بر این داریم به نکاتی چند که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد ؛ بپردازیم .


مخاطب شناسی :
با توجه به اینکه اساسا بقاء هر رسانه به در جذب حداکثری مخاطب است؛ می توان گفت : اولین و مهمترین اصل در جذب مخاطب "شناسائی سلائق و علائق مخاطبین در جهت تامین خوراک فکری و نیازهای بصیری انها است.  چرا که با توجه به  فعالیت رسانه های مختلف و متفاوت در دنیای امروزی شاهد انواع برنامه ریزی ها و مدیریت ها از سوی مسولان در جذب مخاطب هستیم که این مهم می تواند عرصه رقابت را سخت تر و نیاز ما را به برنامه ریزی دقیق تر بیشتر کند .
حال سوالی در اینجا مطرح می شود که صدا و سیمای ما تا چه اندازه توانسته ؛ مخاطب های خود را شناسائی کرده و در جهت تامین خواسته ای مخاطبین قدم بردارد؟ تا چه اندازه سعی  کرده  بسترهای مناسب را برای شناسائی مخاطبین و طبقه بندی آنها ایجاد کند؟
چرا که اگر ، مخاطبین را شناسائی  و طبقات و طیف های مختلف فکری را شناخته باشد در این صورت است که می تواند به بهترین صورت ممکن به وظیفه ذاتی خود عمل  کرده و نتیجه مطلوب را از برنامه های خود کسب کند .(این مهم در  نظرسنجی عملکرد سیما دیده شده؛  اما به حد کفایت نرسیده است ) اما متأسفانه شاهد هستیم که در عملکرد و روند برنامه سازی ،چنین مهمی – یعنی شناخت مخاطب و نیازهای او کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
اما به قولی رمضان ماه فرصت های طلایی است ! اگر تا کنون مخاطب شناسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است چه بهتر که بعد از اتمام مناسبت های مذهبی ؛ علی الخصوص ماه مبارک رمضان کیفیت سریال ها سنجیده شده و برای سال آینده موضوع شناسی بصورت خاص مورد توجه قرار گیرد .تا برنامه سازان با زمان بندی بیشتری ، فرصت شناسی مقبول تری را از مخاطب داشته باشند و  سطح کیفی کار خود را ارتقاء بخشند . چرا که اگر سلائق مخاطب شناسائی شود تنوع در کار، اصل اول در برنامه سازی سیما خواهد شد تا اقشار مختلف مردم آنچه را که مد نظر دارند در برنامه های مناسبتی سیما بدست  آورند . 
توجه به ارزشهای اسلامی در جامعه اسلامی
 توجه به ارزش های اسلامی در جامعه اسلامی، گام برداشتن در مسیر تعالی فکری و در جهت خوراک فکری مخاطب است. چرا که صدا و سیما دانشگاه است و هر چقدر ما در برنامه های  صدا و سیما علی الخصوص در ماه مبارک رمضان پایبند به ارزش های اسلامی باشیم ، جامعه به خودی خود به سمت و سوی ارزش ها حرکت می کند.
متأسفانه با توجه به این که اصل غلبه ارزش بر ضد ارزش است و اساساً غلبه این امر به ارزش سازی در سیما و سینما بر می گردد؛  عکس این مطلب را در برنامه سازی مشاهده می کنیم . سیما و سینما به جای ارزش سازی در حال چهره سازی است و به اذعان اساتید و خبرگان این عرصه روابط ، ضوابط را تعریف می کند که آینده نامعلومی را برای این هنرمتعالی رقم خواهد زد.
برای مثال تا چه حدی سعی شده است ارتباط دو با جناق و دو خواهر یا ارتباطات فرزندان آنها با پوشش و حجاب نشان داده شود؟ تا چه حدی سعی شده ارزش های دینی به صورت اکمل حفاظت شود؟ تا چه اندازه سعی شده به جای فقر مادی به  فقر معنوی توجه شود ؟ این موضوع را ما با نگاهی گذرا و تاملی سطحی و قیاس میان سریال های  10سال گذشته تا امروز مشاهده می کنیم . گویی تحولی عظیم در رسانه صورت گرفته است تا این ارزش ها کم رنگ جلوه داده شوند.
 بر اساس همین تحول نا مبارک است که نظریه ایجاد شده که قبه به نمایش گذاشتن اتاق خواب هم شکسته شود ! درحالیکه این سوال در ذهن کارشناس فرهنگی و اجتماعی ایرانی – اسلامی است که نمایش دادن این صحنه ها  چه ضرورتی دارد ؟! یقیناً با وجود این نگرش های عجیب و دور از فرهنگ ایرانی – سلامی در اندیشه فیلمسازان در آینده پای فراتر از اتاق خواب هم گذاشته خواهد شد.
توجه به نتیجه گیری درست و اصولی، به جای نتیجه گیری سلیقه ای:
یک فیلم یا سریال با مضامین اجتماعی و...با نظرات موافق و مخالف و گهگاه کارشناسانه ساخته می شود و تمام گزینه های یک فیلم موفق را دارا می باشد اعم از فیلم نامه خوب، کارگردانی خوب و...اما در آخر داستان با عدم نتیجه گیری درست و اصولی و گاهی با ایجاد شبهه، بیننده را سردر گم کرده و  به جای حل مشکل ، ایجاد و طرح مشکل می کند که جای بسی تامل در وظیفه رسانه دارد.
البته در این میان می توان از سریال های منطقی با نتیجه گیری اصولی هم نام برد.ً برای مثال نسخه ایرانی “کلید اسرار” که انصافاً چهارچوب یک فیلم جذاب را در این سریال دارا بود .
لازم به ذکر است که سردر گمی مخاطب نوعی دلزدگی او را  نسبت به رسانه ایجاد می کند و می تواند مخاطب را جذب سایر رسانه های غربی و ماهواره ای که شیوه های مختلفی در جذب مخاطب و تهیه خوراک فکری او دارند کند .
هماهنگی کارگردان و بازیگر:
 در بعضی موارد دیده می شود که عدم هماهنگی این دو مقوله مهم – کارگردان و بازیگر - در عرصه هنر باعث کم شدن جذابیت سریال ها علی الخصوص در ماه مبارک رمضان می شود . برای مثال بازیگری که ممحض در طنز و طنازی است در کنار کارگردانی قرار می گیرد که موقعیت های طنز را بطور کامل نمی شناسد و فقط با جمع نمودن بازیگران طناز، سعی در هدایت داستان دارد و این چینش غیر اصولی و ناصحیح سبب پائین آمدن ریتم و سرعت سریال شده و در پاره ای از اوقات به اطاله کشیده شدن آن منجر  می شود . این اتفاق نتیجه ای جز  دلزدگی مخاطب نخواهد داشت.در این چینش نادرست گهگاه از عوامل پشت صحنه نیز به عنوان بازیگر استفاده شده که در پائین آمدن سطح کیفیت کار تاثیر فراوانی دارد.
باید توجه داشت ، آنچه  در این امر صحیح به نظر می رسد این است که بازیگر ممحض در طنازی  می بایستی توسط کارگردانی که به موقعیت های طنز و الفاظ طنز آشناست هدایت شود. مصادیق این مطلب را در کارگردانی های طنازان صاحب سبک می بینیم.
استفاده از خبرگان و کارشناسان مذهبی درجهت طرح و حل شبهات به کمک داستان:
همانگونه که در موارد قبل از این ذکر شد یکی از حربه های دشمن در جنگ نرم مطرح نمودن شبهات در میان اقشار مختلف مردم است که گهگاه طرح این شبهات نشان از احاطه آنها به اصول و فروع دین  دارد و  در پاره ای مواقع اثبات می کند که در مسائل دینی آنها بیشتر از ما زحمت کشیده اند.
تلاشی که بر جایگزینی جذابیت به جای محتوا و ایجاد و طرح شبهات در میان اقشار مختلف علی الخصوص طیف فرهیخته  صورت می گیرد.  بطوری که در پاره ای مواقع خود طرح شبهات جدید می کند. لذا  ضرورت کنونی جمع آوری شبهه و سعی در رفع و برطرف نمودن آن با استفاده از کارشناسان مذهبی است . البته بهرهمندی از نظرات کارشناسان مذهبی نباید  فقط در حد مطرح شدن نام کارشناس در انتهای فیلم بسنده کند ، بلکه  به صورت اصولی و منطقی یک شبهه طرح و جواب شبهه نیز به صورت کامل داده شود.
چرا که امروز رسانه ای چون منبر نمی تواند آن جامعیتی را که رسانه ی گسترده ای چون صدا و سیما دارد ؛ داشته باشد . لازم به ذکر است در صورتی که رسانه بتواند جذابیت را با محتوا ممزوج کرده و خبرگان دین را وراد عرصه داستان کند ؛ می توانیم ادعا کنیم که رسانه به محل کسب دانش نزدیک شده است.